Ginekomastia to nadmierny rozwój gruczołów piersiowych u mężczyzn. Do stanu takiego dochodzi zazwyczaj w okresie dojrzewania płciowego oraz andropauzy. Ocenia się, że u około 65% chłopców w wieku 14-16 lat pojawia się powiększenie piersi, które ustępuje samoistnie w ciągu następnych 2-3 lat. Ginekomastia jest również częsta u dojrzałych mężczyzn - w średnim wieku dotyka około 35% z nich, a odsetek ten zwiększa się powyżej 60% w 7 i późniejszych dekadach życia. W odróżnieniu od ginekomastii młodzieńczej, ginekomastia występująca u dojrzałych mężczyzn nie ulega samoistnej inwolucji. Poza opisaną powyżej tzw. ginekomastią samoistną, nadmierny rozwój męskich gruczołów piersiowych może też być wynikiem chorób (marskości wątroby, niedorozwoju i guzów jąder, guzów przysadki, nadczynności i niedoczynności tarczycy, chorób nerek, zespołu Klinefeltera) oraz efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków (marihuana, teofilina, anaboliki, estrogeny, Spironalakton, Cymetydyna, Digoxina, Relanium, Rezerpina). Wyleczenie choroby podstawowej lub odstawienie wymienionych leków powoduje z reguły samoistną regresję ginekomastii.
Ginekomastia nie powoduje na ogół żadnych dolegliwości. Niektórzy pacjenci mogą odczuwać nadwrażliwość brodawek lub tkliwość piersi czy nawet bolesność przy mocniejszym ucisku. Nie są to jednak objawy niepokojące.
Należy też wspomnieć o tzw. pseudoginekomastii czyli lipomastii. Dochodzi do niej w wyniku zgromadzenia w obrębie piersi depozytów tkanki tłuszczowej bez przerostu gruczołów piersiowych. Lipomastia występuje prawie wyłącznie jako efekt otyłości.
Korekcja ginekomastii polega na usunięciu nadmiaru tkanki gruczołowej lub/i tłuszczowej z piersi oraz, o ile zachodzi taka potrzeba, zmianie położenia i wielkości otoczek.
Celem zabiegu jest uzyskanie płaskiego zarysu klatki piersiowej proporcjonalnego do męskiej sylwetki ciała.
Wynik zabiegu jest zasadniczo trwały. Biorąc jednak pod uwagę, że nigdy nie usuwa się całego gruczołu trzeba zdawać sobie sprawę, że wielkość gruczołów piersiowych może ulec w przyszłości zmianom pod wpływem takich czynników jak przyjmowanie sterydów (np. anaboliki), tycie, zaburzenia hormonalne i inne (patrz przyczyny ginekomastii). Żadna operacja nie może też powstrzymać procesu starzenia się skóry i gruczołu. W związku z tym również kształt piersi może ulec zmianie wraz z upływem czasu, który w połączeniu z wszechobecną grawitacją może w pewnym stopniu pogorszyć efekt kosmetyczny.
Nie istnieją żadne sztywne reguły, co do wieku pacjentów, poddających się tego typu zabiegom. Należy jednak zaznaczyć, że operowanie osób niepełnoletnich (ze względów formalno-prawnych oraz z uwagi na niedojrzałość emocjonalną i nieukończony rozwój gruczołów piersiowych) jak również w zaawansowanym wieku (z uwagi na gorsze właściwości elastyczne skóry oraz zmiany zwyrodnieniowe gruczołów piersiowych) może być związane z większym ryzykiem powikłań. U mężczyzn przed ukończeniem 19 roku życia trzeba też wziąć pod uwagę duże prawdopodobieństwo (rzędu 80%) samoistnego zmniejszenia się gruczołów piersiowych po zakończeniu dojrzewania płciowego.
Odpowiedzi na to pytanie dostarczyć może tylko konsultacja ze specjalistą, który uwzględniając wiek, stan skóry, warunki anatomiczne, wielkość gruczołów, stan zdrowia jak również dyskutując szczegółowo oczekiwania pacjenta pomoże w dokonaniu właściwego wyboru. Należy podkreślić, że podobnie jak przy wielu innych operacjach kosmetycznych nie istnieją medyczne wskazania do wykonania tej operacji. Decyzję o operacji powinien podjąć zatem sam pacjent, na własną odpowiedzialność, mając świadomość, iż opinia lekarza ma jedynie charakter pomocniczy w dokonaniu ostatecznego wyboru.
Najlepsze wyniki uzyskuje się u nieotyłych pacjentów przed 40 - 45 rokiem życia bez znacznego nadmiaru skóry.
Istnieje wiele metod operacyjnych różniących się między sobą elementami technicznymi, których omawianie w tym miejscu nie jest celowe. Dla pacjentów najistotniejsza różnica jaka z nich wynika dotyczy kształtu i rozległości blizn. Najczęściej stosowana metoda to: korekcja ginekomastii z cięcia wokółotoczkowego (pozostawiająca bliznę tylko wokół otoczki lub jej części) oraz jej wariacje z przedłużeniem blizny do boku i do środka. W przypadkach z większym nadmiarem skóry stosowane są metody pozostawiające bliznę wokół otoczki i w fałdzie podsutkowym, oraz plastyka piersi pozostawiająca bliznę w kształcie odwróconej litery L (wokół otoczki, pionową i w bocznej części fałdu podsutkowego) lub plastyka piersi pozostawiająca bliznę w kształcie odwróconej litery T (wokół otoczki, pionową i poprzeczną w fałdzie podsutkowym. Należy zanzczyć, że te ostatnie znajdują zastosowanie wyłącznie u pacjentów z bardzo dużym nadmiarem skóry i znaczną jej obwisłością jak to ma miejsce np. u pacjentów po utracie wagi ciała czy resekcji piersi u transseksualistów. Rysunek 1 przedstawia kształt i rozległość blizn po omawianych operacjach.
Istnieje też możliwość korekcji ginekomastii za pomocą odessania tkanki tłuszczowej (liposuction). Dotyczy to pacjentów, u których przerost piersi jest w przeważającej części wynikiem nadmiaru tkanki tłuszczowej (np. lipomastia), a nie tylko samego gruczołu. Efekty kosmetyczne korekcji ginekomastii za pomocą liposuction są z reguły bardzo dobre (minimalne blizny). Jedynie znaczny zakres operacji podyktowany dużym przerostem piersi w połączeniu ze złą elastycznością skóry mogą przyczynić się do niezadowalającego efektu i konieczności wycięcia w drugim etapie nadmiaru skóry pozostałego w wyniku jej niedostatecznego obkurczania się. Ponadto liposuction jest stosowane jako uzupełnienie tradycyjnych metod, dla poprawy zarysu klatki piersiowej, w miejscach gdzie resekcja tkanek nie jest możliwa np. z boku klatki piersiowej pod pachami i przy mostku.
Dobór rodzaju operacji jest zawsze indywidualny i uwarunkowany takimi czynnikami jak: wielkość i stopień obwisłości piersi, doświadczenie chirurga, preferencje pacjenta, warunki anatomiczne, skład tkankowy gruczołów piersiowych (proporcje gruczoł - tkanka tłuszczowa), wielkość otoczki i inne. Szczegółowe omówienie zasygnalizowanych powyżej kwestii jest tu nie możliwe ze względu na ich indywidualny charakter i powinno mieć miejsce na konsultacji przedoperacyjnej
Oczywiście istnieje również pewna grupa pacjentów, którzy nie są dobrymi kandydatami do tego rodzaju operacji. Są to zwłaszcza pacjenci otyli oraz cierpiący na choroby przewlekłe (np. cukrzyca, nadciśnienie itd.)
Poza rutynowymi badaniami laboratoryjnymi konieczne jest również wykonanie badania ultrasonograficznego (USG) piersi. W niektórych przypadkach chirurg może zlecić przed operacją konsultację u endokrynologa celem wykluczenia chorób o podłożu hormonalnym jako przyczyny ginekomastii (patrz podpunkt dotyczący przyczyn ginekomastii).
Ponieważ zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym należy pozostać na czczo na 6 godzin przed rozpoczęciem operacji.
Pacjenci palący papierosy w związku z negatywnym wpływem palenia na gojenie się ran będą proszeni o zaprzestanie palenia na dwa tygodnie przed i po operacji. Muszą się oni też liczyć z tym, że niektórzy chirurdzy dla dobra pacjenta i swojego własnego mogą odstąpić od wykonania operacji u aktywnych palaczy nie będących w stanie spełnić tego wymogu.
Tuż przed zabiegiem zostanie założona do żyły kaniula służąca do podawania leków oraz naniesione zostaną na skórę klatki piersiowej oznaczenia ułatwiające precyzyjne wykonanie operacji. Zrobiony zostanie również komplet zdjęć klatki piersiowej.
Typowo operacja zaczyna się od liposuction, dzięki któremu usuwana jest zbędna tkanka tłuszczowa jak również mniej zbita część gruczołu. Dokładny opis odsysania tkanki tłuszczowej znajduje się w sekcji poświęconej tej operacji. Bardzo często samo liposuction nie jest wystarczające do uzyskania pożądanego rezultatu. W związku z tym w następnym etapie operacji nacina się skórę na brzegu dolnego półobwodu otoczki. Przez uzyskany w ten sposób otwór odpreparowana jest, od skóry i od powięzi mięśnia piersiowego, pozostała po odsysaniu część gruczołu tak jak to przedstawia rys. 2a. Blizna po tak wykonanej operacji zlokalizowana jest tylko wzdłuż dolnego brzegu otoczki - rys 2b. Jeżeli nadmiar skóry po usunięciu gruczołu jest zbyt duży by uległ obkurczeniu konieczne jest jej wycięcie. W przypadku niewielkiego nadmiaru wystarczające jest niewielkie poszerzenie cięcia do boków i przyśrodkowo oraz usunięcie fragmentu tak jak to przedstawia rys. 3a. Ostatecznie blizna po operacji ma kształt, który przedstawia rys 3b. W zależności od nadmiaru skóry, warunków anatomicznych pacjenta i jego preferencji, możliwe jest też okrężne wycięcie nadmiaru skóry tak jak to przedstawia rys 4a. Przy tak zaplanowanym wycięciu skóry możliwe jest też zmniejszenie średnicy otoczek. Brzegi rany zbliżane są następnie za pomocą okrężnego szwu (tzw. szwu kapciuchowego) - rys. 4b. Ostatecznie blizna zlokalizowana jest dookoła całej otoczki rys. 4c. Jeżeli konieczne było usunięcie stosunkowo dużego nadmiaru skóry to, poza blizną, po operacji widoczne będą wokół otoczki przez pewien czas niewielkie promieniste zmarszczki (plisy) - rys 4d. Splisowanie to rozprostowuje się samoistnie wciągu kilku - kilkunastu tygodni pooperacji.
U pacjentów z większym nadmiarem skóry usuwa się jej nadmiar w postaci elipsy u dołu. W przypadkach takich na początku operacji przecina się skórę dookoła otoczki, zostawiając otoczkę na szypule tj. wąskim fragmencie gruczołu i tkanki podskórnej (zazwyczaj zlokalizowanym od dołu) - rys. 5a. Następnie usuwa się gruczoł dookoła szypuły i wrzecionowaty nadmiar skóry od dołu tak jak to widać na rys 5b. Finalnie blizna zlokalizowana jest dookoła otoczki i poprzecznie w fałdzie podsutkowym - rys 5c.
Tylko w wyjątkowych przypadkach, wówczas gdy przerost piersi jest bardzo duży, a ponadto towarzyszy mu znaczna ilość luźnej, obwisłej skóry, korekcja ginekomastii dokonywana jest za pomocą technik zbliżonych do zmniejszenia piersi u kobiet. Wówczas skóra na piersiach przecinana jest wokół otoczki i poniżej tworząc wykrój w kształcie kotwicy, lub jej części bez przyśrodkowego bieguna (rys. 6a). Umożliwia to przesunięcie brodawki wraz z otoczką w nowe wyższe położenie. Nadmiar skóry i gruczołu wokół otoczki oraz z boków i dołu piersi (zakreskowane obszary na rys. 6b) jest następnie usuwany.
W następnym etapie skóra z boków wykroju ściągana jest do środka i zszywana w taki sposób by uzyskać nowe wyższe położenie otoczki i odtworzyć naturalny płaski zarys piersi (rys. 6c i 6d).
W większości przypadków pod skórą pozostawiane są, na jedną dobę, dreny odprowadzające niewielkie ilości krwi i wydzieliny. Operację kończy założenie uciskającego opatrunku.
Bezpośrednio po zabiegu i w ciągu 2-3 kolejnych dni występują niewielkie dolegliwości bólowe, kontrolowane za pomocą, przepisanych przez lekarza, doustnych leków przeciwbólowych. Dolegliwości te mogą się nasilać przy czynnościach aktywnie angażujących mięśnie piersiowe (unoszenie rąk do góry, dźwiganie ciężkich przedmiotów, itp.).
Znaczne zasinienia i obrzęki należą do rzadkości w związku z czym ich wystąpienie powinno być sygnałem do skontaktowania się z chirurgiem. Podobnie alarmująca jest podwyższona powyżej 38℃ temperatura ciała oraz dolegliwości bólowe nie dające się opanować przepisanymi lekami przeciwbólowymi.
Na drugi dzień po operacji po usunięciu drenów bandaże zastępowane są specjalnym gorsetemuciskowym lub szerokim plastrm, który należy nosić dzień i noc aż do zdjęcia szwów mającego zazwyczaj miejsce 7-10 dni po operacji. Gorest uciskowy należy nosić aż do pełnego zagojenia wszystkich tkanek, co następuje w ciągu kilku następnych tygodni.
Do pełnej aktywności życiowej pacjenci wracają zazwyczaj po upływie 7 dni po zabiegu, do ćwiczeń fizycznych angażujących kończyny górne po upływie 1-3 tygodni.
Blizny po operacji mogą nie mogą być opalane przez okres co najmniej 6 miesięcy.
U pewnej grupy pacjentów może dojść po operacji do przejściowych zaburzeń czucia w obrębie brodawek i otoczek. Objaw ten ustępuje w ciągu kilku- kilkunastu miesięcy po zabiegu.
Jak już wspomniano ostateczny kształt klatki piersiowej nie jest widoczny od razu po operacji, a dopiero po kilku tygodniach po ustąpieniu obrzęków i obkurczeniu się skóry.
Powikłania po operacjach estetycznych należą do rzadkości. Do najczęstszych należą : krwiak lub infekcja wymagające doraźnej reoperacji, przejściowe gromadzenia płynu surowiczego pod skórą, powstanie przerośniętych blizn lub bliznowców, trwałe zaburzenia czucia na otoczkach oraz pogorszone gojenie z rozejściem się rany lub nawet w bardzo rzadkich przypadkach martwicą otoczek. Szczegółowe omówienie wymienionych powikłań oraz sposobów ich leczenia powinno mieć miejsce podczas konsultacji przedoperacyjnej, która jest najwłaściwszą okazją do wyjaśnienia wszelkich wątpliwości.