Wstęp czyli parę słów o naturalnej niewinności.
Na przestrzeni ostatnich 10 lat suplementy pochodzenia roślinnego stały się niezwykle popularne jako forma "naturalnego wspomagania" organizmu. Według statystyk w wysokorozwiniętych krajach Europy zachodniej i USA różnego typu preparaty ziołowe i tzw. paraleki przyjmuje blisko 25% dorosłej populacji. Pośród pacjentów chirurgów plastycznych przyjmowanie tego typu preparatów jest jeszcze częstsze i dotyczy ponad połowy osób. Mimo, że preparaty pochodzenia ziołowego są postrzegane przez laików jako z definicji naturalne i całkowicie bezpieczne warto wiedzieć, że nie są one tak niewinne jak mogło by się wydawać. Dość uzmysłowić sobie, że 30% obecnie używanych w medycynie leków, w tym również tak toksycznych jak leki przeciwnowotworowe, zawiera składnik czynny właśnie pochodzenia roślinnego. Godny szczególnego podkreślenia jest fakt, że preparaty roślinne mogą wchodzić w niepożądane reakcje z lekami przepisanymi przez lekarza. Dotyczy to również leków stosowanych do znieczulenia do operacji estetycznych oraz innych leków jakie mogą być zlecone przez chirurga po operacji. Bardzo istotne jest również to, że duża grupa suplementów roślinnych może w istotny, niekorzystny sposób wpływać na układ krzepnięcia nasilając ryzyko krwawień i innych powikłań chirurgicznych po zabiegach operacyjnych. W związku z tym, że potencjalne ryzyko związane z przyjmowaniem preparatów ziołowych jest niedoceniane zarówno przez stosujących je pacjentów jak i niemałą grupę lekarzy warto zapoznać się z listą najczęściej stosowanych tego typu suplementów i zagrożeniami jakie ze sobą niosą w połączeniu z planowaną operacją.
"Ziołowa lista przebojów" czyli najczęściej stosowane preparaty pochodzenia naturalnego.
Chondroityna i Glukozamina
Chondroityna i glukozamina są bardzo często stosowane razem. Obydwie te substancje stanowią budulec chrząstek stawowych, w związku z czym używane są do leczenia ich stanów zapalnych. Potencjalne efekty uboczne związane z przyjmowaniem chondroityny lub glukozaminy wynikają z ich budowy chemicznej. Chondroityna ma budowę zbliżoną do heparyny, substancji występującej normalnie w ślinie pijawek i posiadającej silne działanie przeciwkrzepliwe. Przypuszcza się, że chondroityna może nasilać ryzyko krwawień, zwłaszcza w połączeniu z innymi lekami o podobnym działaniu. Glukozamina zaburza transport glukozy i jej uwalnianie z zapasów organizmu, ponadto zawiera ona polipeptyd P, znany również jako roślinna insulina. W efekcie glukozamina może powodować znacznego stopnia hipoglikemię (niedocukrzenie - spadek poziomu "cukru" we krwi). Celem uniknięcia niepożądanych działań podczas i po zabiegach chirurgicznych zaleca się odstawienie chondroityny i glukoaminy na 2 - 3 tygodnie przed planowaną operacją.
Przęśl dwukłosowa (Ephedra sinica), Ma-huang
Przęśli przypisuje się działanie wspomagające chudnięcie. Stosowana jest również jako lek na astmę i zapalenie oskrzeli. Składnikiem czynnym przęśli dwukłosowej jest efedryna (jedna z amin katecholowych) używana w intensywnej terapii do podnoszenia ciśnienia tętniczego, pobudzania pracy serca oraz rozkurczania oskrzeli. Znane efekty uboczne przyjmowania przęśli to: zburzenia psychiczne, zaburzenia pracy serca, zawały i wylewy. Niebezpieczne są zwłaszcza interakcje przęśli z lekami używanymi w anstezjologii (np. halotanem - wziewnym lekiem do znieczuleń) i lekami nasercowymi (Digoksyna). W związku z powyższym zalecane jest zaprzestanie używania przęśli co najmniej na 24 godziny przed planowanym zabiegiem.
Jerzówka wąskolistna (Echinacea augustifolia), ang. Echinacea
Echinacea jest powszechnie stosowana w celu zapobiegania i leczenia infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych jak również w terapii niegojących się owrzodzeń i zapalenia stawów. Składnikami czynnymi znajdującymi się preparatach z jerzówki są substancje o działaniu antyhistaminowym (przeciwzapalnym) oraz alkilamina i polisacharydy - związki o działaniu immunostymulacyjnym (nasilającym odporność organizmu). Z tego powodu Echinacea przeciwwskazana jest u osób z chorobami autoimmunologicznymi (tzw. chorobami z autoagresji. Efekty uboczne związane z przyjmowaniem jerzówki to: zaburzenia jelitowe, bóle i zawroty głowy oraz reakcje alergiczne. Długotrwałe (powyżej 8 tygodni) przyjmowanie preparatów z jerzówką może zaburzać syntezę niektórych białek organizmu oraz metabolizm niektórych leków nasilając ich toksyczność. W związku z powyższym echinacea może upośledzać gojenie ran, zwiększać ryzyko infekcji oraz nasilać nasenne działanie barbituranów i benzodiazepin - leków stosowanych w anestezjologii do znieczulenia ogólnego. Zalecane jest odstawienie preparatów jerzówki na 2-3 tygodnie przed planowaną operacją.
Miłorząb (Ginko biloba)
Standaryzowany wyciąg z miłorzębu jest, z powodu swojej skuteczności, szeroko stosowany w terapii zaburzeń krążenia mózgowego i obwodowego. Preparaty miłorzębu mają działanie przeciwzapalne oraz zdolność do hamowania agregacji płytek krwi (działanie przeciwkrzepliwe). Efekty uboczne związane z przyjmowanie miłorzębu to krwawienia, bóle głowy, wymioty i reakcje alergiczne. W związku z powyższym zalecane jest zaprzestanie przyjmowania preparatów miłorzębu na co najmniej 36 godzin przed planowaną operacją.
Gorzknik kanadyjski (Hydrastis canadensis), ang. Goldenseal
Gorzknik używany jest w leczeniu zaparć, infekcji i jako środek o działaniu przeciwzapalnym. Aktywnymi składnikami są alkaloidy hydrastyna i berberyna. Związki te poprzez hamowanie działania cytochromu P-450 mogą osłabiać metabolizm niektórych leków stosowanych w anestezjologii np. barbituranów i bezodiazepin. Znane działania uboczne preparatów gorzknika to: biegunki, zaburzenia elektrolitowe, nadciśnienie, reakcje fotouczuleniowe. Zaleca się odstawienie preparatów gorzknika kanadyjskiego na co najmniej 2-3 tygodnie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.
Ostropest Plamisty (Silybum marianum), ang. Milk Thistle
Ostropestowi przypisuje się działanie regeneracyjne przeciwzapalne i hepatoprotekcyjne (ochronne dla wątroby). Najlepiej poznanym składnikiem czynnym jest sylimaryna substancja stabilizująca błony komórek wątrobowych oraz hamująca syntezę leukotrienów (związków chemicznych będących jednymi z mediatorów stanu zapalnego). Mimo, że objawy uboczne takie jak: nadmierna potliwość, bóle głowy, nudności, wymioty czy biegunka są rzadkie, zaleca się odstawienie preparatów ostropestu plamistego (np. Sylimarol) na 2-3 tygodnie przed planowaną operacją.
Żeńszeń (Panax ginseng) Żeńszeniowi od wieków przypisuje się działanie ochronne przed stresem oraz zdolność do przywracania homeostazy (równowagi) organizmu dzięki ośrodkowemu pobudzeniu produkcji hormonów (sterydów) przez nadnercza. Żeńszeń wykazuje też działanie hipoglikemizujące (zmniejszające poziom cukru we krwi) oraz zmniejszające krzepliwość krwi. Do działań ubocznych preparatów zawierających żeńszeń zalicza się: bezsenność, bóle głowy, wymioty, krwawienia z nosa, krwawienia z pochwy oraz nadciśnienie. Zwłaszcza w związku z ryzykiem krwawień i zaburzeń układu krążenia zalecane jest odstawienie preparatów zawierających żeńszeń na co najmniej tydzień przed operacją.
Kava - pieprz metystynowy (Piper mathysticum rhizoma)
Kava używana jest dla swojego działania uspokajającego i nasennego. Substancje czynne zawarte w tym zielu - laktony w istotny sposób modyfikują przewodnictwo na niektórych, ośrodkowych szlakach neuronalnych (neurony gamma-aminomasłowe). Z tego względu preparaty kavy mogą nasilać nasenne działanie leków stosowanych do znieczulenia ogólnego. Ponadto długotrwałe zażywanie kavy daje taki reakcje uboczne jak: uzależnienie, zmiany skórne oraz ostre zapalenie wątroby. W związku z krótkim okresem rozpadu czynnych składników kavy wystarczające jest jej odstawienie na 24 godziny przed operacją.
Czosnek (Alium sativum)
Wyciągi z czosnku mają działanie obniżające holesterol, przeciwbakteryjne, moczopędne, przeciwkaszlowe oraz antyutleniające. Aktywny składnik zawarty w czosnku - allicyna poprzez hamowanie agregacji płytek wykazuje silne działanie przeciwkrzepliwe. Z tego względu zaleca się odstawienie preparatów ziołowych na bazie czosnku na co najmniej tydzień przed operacją.
Bocznia piłkowata (Serenoa repens, Sabal serrulata), ang. Saw palmetto
Tradycyjnie roślina ta używana była w leczeniu łagodnego przerostu prostaty. W związku z opisywanymi krawieniami pooperacyjnymi związanymi ze stosowaniem preparatów palmy boczni zaleca się ich odstawienie na co najmniej 2-3 tygodnie przed planowaną operacją.
Dziurawiec (Hypercum perforatum), ang. St. John's wort
Zioło to używane jest zwyczajowo w leczeniu depresji i stanów lękowych, rzadziej również w leczeniu świądu, bezsenności i jako lek przeciwbólowy. Wyciągi z tej rośliny zawierają enzym - oksydazę monoaminową, będącą selektywnym (wybiórczym) inhibitorem (substancją hamującą) serotoniny (jednego z ważnych neurotransmiterów w ośrodkowym układzie nerwowym). Do opisywanych objawów ubocznych dziurawca należą: męczliwość, wysychanie śluzówek, zawroty głowy i wymioty. Długotrwałe przyjmowanie dziurawca może prowadzić do zapaści krążeniowej podczas wstępnej fazy znieczulenia ogólnego oraz wydłużać działanie leków stosowanych do sedacji. W związku z powyższym zaleca się odstawienie preparatów dziurawca na co najmniej 5 dni przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.
Waleriana (Valeriana officinalis)
Typowo waleriana stosowana jest jako środek uspokajający i nasenny. Do możliwych objawów ubocznych należą: zaburzenia widzenia, bóle głowy i ostre zapalenie wątroby. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia. W związku z możliwym nasilaniem działania toksycznego leków stosowanych do znieczulenia ogólnego zalecane jest odstawienie preparatów zawierających walerianę co najmniej na tydzień przed operacją.
Imbir (Zingiber officinale)
Imbir używany jest zarówno jako przyprawa jak i lek moczopędny i przeciwwymiotny. W związku z jego działaniem przeciwkrzepliwym (hamuje syntezę tormboksanu - substancji aktywującej agregację płytek krwi) zalecane jest jego odstawienie na 2-3 tygodnie przed zabiegiem chirurgicznym.
Olej rybi
Preparaty zawierające kwas eikozanopentanowy są powszechnie stosowane w zapobieganiu zawałów w chorobie wieńcowej. W związku z hamowaniem agregacji płytek krwi (silne działanie przeciwkrzepliwe) i nasilaniem ryzyka krwawień zaleca się zaprzestanie ich przyjmowania na 2-3 tygodnie przed operacją.
Witamina E
Witamina E ma działanie przeciwkrzepliwe (hamuje agregację płytek krwi), hamuje również syntezą kolagenu. Ze względu na nasilanie ryzyka krwawień i niekorzystny wpływ nagojenie ran zaleca się jej odstawienie na 2-3 tygodnie przed zabiegiem chirurgicznym.
Wnioski czyli głos zdrowego rozsądku.
Mimo powszechnego przekonania o naturalnym charakterze i nieszkodliwości preparatów pochodzenia roślinnego, pacjenci planujący operację powinni zdawać sobie sprawę z ich potencjalnych działań ubocznych, mogących w bardzo niekorzystny sposób wpływać na bezpieczeństwo znieczulenia lub operacji. W związku z powyższym celowe jest poinformowanie lekarza nie tylko o przyjmowanych lekach ale również wszelkich używanych suplementach. Należy pamiętać, że nadgorliwość w medycynie bardzo często prowadzi do efektów całkowicie odwrotnych od zamierzonych i, że chcąc sobie trochę pomóc, można sobie bardzo zaszkodzić. Jednak nawet współczesny, niezwykle skuteczny marketing paraleków i łatwa ich dostępność, przy odrobinie zdrowego rozsądku, nie muszą prowadzić do problemów.